غار شاپور ؛ پادشاهان ساسانی در کازرون

غار شاپور با قدمتی بیش از ۱۷۰۰ سال، یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری مهم در استان فارس است. این غار در انتهای تنگ چوگان و در فاصله چهار کیلومتری از شهر بیشاپور در شهرستان کازرون قرار دارد. دهانه این غار حدود ۳۰ متر است و در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته است.

بخش مهم و جذاب این غار، مجسمهٔ شاپور یکم است که از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در داخل غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال هم‌چنان پابرجاست. این مجسمه تنها مجسمه باقی‌مانده از دوران ایران باستان است که حدود ۷ متر ارتفاع دارد و به همین دلیل این غار به نام شاپور شناخته می‌شود. مجسمه شاپور را به صورت ایستاده نشان می‌دهد و در زمان سلطنت محمد رضا شاه، ارتش سلسله پهلوی مجسمه شاهپور اول، شاهنشاه دوم سلسله ساسانی که بیش از ۱۰۰۰سال به‌خاک افتاده بود را مجدداً برپا کردند.

در غار شاپور علاوه بر مجسمه شاپور، بخش‌های مختلفی نیز وجود دارد که به بازدیدکنندگان کمک می‌کند تا با زیبایی‌ها و جذابیت‌های این غار آشنا شوند. از جمله بخش‌های مهم غار می‌توان به ورودی غار، ایوان‌های غار، حوضچه‌های غار، راهروها و تالارها، محل ذبح قربانی در غار، پله‌های غار شاپور و مجسمه شاپور در غار اشاره کرد. هر کدام از این بخش‌ها دارای جذابیت و زیبایی خاصی هستند که بازدیدکنندگان را به خود جذب می‌کنند. با مجله گردشگری سیسه همراه باشید.

غار شاپور کجاست؟

غار شاپور در شهرستان کازرون، در انتهای تنگ چوگان و در فاصله چهار کیلومتری از شهر بیشاپور واقع شده است. این غار در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته و دهانهٔ آن حدود ۳۰ متر است.

برای رسیدن به این غار می‌توان از مسیر آسفالته‌ای به طول ۶ کیلومتری جاده کازرون-قائمیه استفاده کرد و به روستای تنگ چوگان رسید. از این روستا با پنج ساعت کوه‌پیمایی می‌توان به دهانهٔ غار رسید. همچنین تا حدود چهارصد متر پس از روستای شاپور که در جوار غار است، می‌توان با خودروهای معمولی رفت و پس از آن شاید ۶۰۰ متر دیگر را بتوان با خودروهای دو دیفرانسیل پیمود.

با این حال، بهترین راه برای دسترسی به غار، پیاده‌روی است. از آخرین محل ماشین‌رو، درست ۲،۴۰۰ متر تا دهانه غار شاپور فاصله است و مسیر پیاده‌روی در برخی نقاط سربالایی و پله‌های سنگی و بتنی دارد. به طور معمول، پیاده‌روی به دهانهٔ غار حدود یک ساعت زمان می‌برد.

تاریخچه غار شاپور

تاریخچه غار شاپور به دوران پیش از ساسانیان بازمی‌گردد و در منابع تاریخی به عنوان یک مکان مذهبی و آیینی معرفی شده است. بعضی باستان‌شناسان به غار شاپور راهی برای برگزاری مراسم و آیین مذهبی مردم در گذشته می‌دانند. همچنین برخی از آن‌ها فرضیه دفن شاپور اول در این غار را مطرح کرده‌اند، اما هیچ منبع تاریخی این فرضیه را تایید نکرده است.

در دوران ساسانیان، شاپور اول و اردشیر بابکان به روش وحدت مذهبی برای محو اعتقادات گذشته مردم منطقه نیاسر، آتشکده‌ای بزرگ هم‌جوار غار نیاسر را ساختند. شاپور نیز دستور ساختن مجسمه‌اش را درون غار شاپور می‌دهد و از آن پس غار شاپور به یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و مذهبی جهان باستان تبدیل شد.

در دوره‌های بعدی، غار شاپور همچنان به عنوان یک مکان مذهبی و زیارتی مورد توجه بوده است و در طول تاریخ از جمله در دوره صفویه تعمیر و بازسازی شده است.

امروزه غار شاپور به عنوان یکی از جاذبه‌های توریستی مهم ایران شناخته می‌شود و با داشتن مجسمه شاپور و دیگر آثار باستانی، یک مرکز مهم برای دوستداران تاریخ و باستان شناسی است.

بخش‌های مختلف غار شاپور

غار شاپور، به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری مهم در استان فارس، دارای بخش‌های مختلفی است که هر کدام جذابیت‌های خاص خود را دارند. ورودی غار با وجود پله‌هایی که به آن منتهی می‌شوند، همچنان از قدمت و زیبایی خود برخوردار است. ورود به داخل غار با توجه به شیب پایین و تاریکی، برای بازدیدکنندگان چالشی است.

ایوان‌های غار، بخشی از غار شاپور هستند که در زمان خود برای نشست و استراحت ساخته شده‌اند و همچنان شاهد زیبایی و مهارت معماری گذشته هستند. حوضچه‌های غار، جایی است که در گذشته برای نگهداری مواد غذایی ساخته شده‌اند و هنوز هم برخی از آن‌ها حفظ شده‌اند.

راهروها و تالارها نیز از دیگر بخش‌های مهم غار شاپور هستند که با حفره‌های عمیق و سردرگم‌کننده به بازدیدکنندگان احساس تعجب و ترس می‌دهند. محل ذبح قربانی در غار، بخش دیگری از غار شاپور است که در گذشته برای انجام مراسمات دینی استفاده می‌شد و همچنان شاهد تاثیرات تاریخی و فرهنگی گذشته است.

پله‌های غار شاپور، به عنوان یکی از بخش‌های مهم این غار به شمار می‌روند که برای دسترسی به مجسمه شاپور ساخته شده‌اند. با صعود این پله‌ها، بازدیدکنندگان به مناظر زیبای طبیعی اطراف غار نیز دسترسی پیدا می‌کنند.

در نهایت، مجسمه شاپور در داخل غار، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین جاذبه‌های گردشگری منطقه، به شمار می‌رود. این مجسمه با ارتفاع 7 متر، تنها مجسمه بازمانده از زمان باستان است که پس از 1700 سال همچنان پابرجاست و جلب توجه بازدیدکنندگان را به خود می‌کشاند. در غار، کتیبه‌ای نیز وجود دارد که حاوی توضیح مفصلی درباره دوباره برپا کردن مجسمه شاپور یکم دومین پادشاه ساسانی است.

– ورودی غار

ورودی غار شاپور به شکل یک دهانه با طول ۳۰ متر و ارتفاع ۱۵ متر شکل گرفته است. این دهانه درون کوهی و در میان کانی‌ها قرار گرفته است. پس از ورود به درون غار و در سمت چپ، دخمه‌ای دیده می‌شود که بخشی از آن دست‌ساخته است. حدود ۱۰ متر بعد از ورود به غار، مجسمه ۶ متری شاپور اول ساسانی مشاهده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آثار باستانی این منطقه به حساب می‌آید.

در دهانه غار دو کتیبه سنگی نیز وجود دارد که یکی از آن‌ها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه شاپور پس از ۱۰۰۰ سال در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش را شرح می‌دهد. هر دو کتیبه توسط ارتش ایجاد شده‌اند. به طور کلی ورود به غار شاپور تجربه‌ای متفاوت و جالب است و برای دوستداران باستان شناسی و تاریخ پذیرایی مناسبی است.

– ایوان‌های غار

در غار شاپور، پس از بازسازی آن در سال ۱۳۳۶، ۴ ایوان یا تراس ساخته شد تا مردم بتوانند به راحتی به سمت مجسمه شاپور سفر کنند و آن را تماشا کنند. این ایوان‌ها با پله‌هایی به هم متصل شده‌اند که برای رفتن از ایوان اول تا چهارم باید حدود ۲۲ پله را طی کنید. ایوان چهارم که محل قرارگیری مجسمه شاپور است، با ۱۲ پله به عمق غار دسترسی دارد.

اختلاف ارتفاع بین تراس اول تا چهارم به ترتیب ۱۰، ۸، و ۷ پله است. پیکره مجسمه شاپور در تراس چهارم واقع شده است و این تراس با وسعت بیشتری نسبت به سایر تراس‌ها، به وسیله ۱۲ پله به عمق غار راه دارد. در سال ساخت تراس‌ها، دو قاب اول در دیواره‌های سمت راست و چپ صیقل داده شدند و کتیبه‌های پهلوی و نقش رجب حجاری شدند.

همچنین در همان سال، چهار سکو دور مجسمه قرار داده شدند تا بتوان قطعات جدا شده از مجسمه را در آن‌ها قرار داد. این سکوها در حال حاضر ویران شده‌اند و فقط جای آن‌ها مشخص است. در همان سال، دور پیکره و سکوها زنجیر کشیده شدند تا از سرقت و آسیب دیدن آثار جلوگیری شود. ایوان‌های غار شاپور به عنوان یکی از مکان‌های دیدنی ایران، جذابیت ویژه‌ای برای باستان‌شناسان و گردشگران دارند.

– حوضچه‌های غار

در منتهی‌الیه سمت چپ تالار اول غار شاپور، دو آب‌انبار در داخل سنگ کنده‌ شده‌​اند که هر یک حدود یک متر عمق دارند. ابعاد یکی سه در چهار متر و دیگری دو در پنج متر است و هر دو پل‌ه​ایی برای دسترسی به آب دارند. این حوضچه‌ها در گذشته برای جمع‌آوری آبی که از سقف به کف غار می‌​چکید، ساخته شده‌اند و نیاز ساکنان را تامین می‌​کرده‌اند.

در سمت چپ آب‌انبارها، یک آبشار سنگ زیبا و در پشت آن، چکنده و چکیده‌های بزرگ به چشم می‌​خورد. همچنین، گودالی بسیار بزرگ به قطر تقریبی ۱۰۰ متر و حدود ۳۰ متر عمق در تالار اول وجود دارد که به نظر می‌رسد برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

حضور حوضچه‌های داخلی و گودال بزرگ، ممکن است به معنی استفاده از این غار به عنوان یک سکونتگاه موقت باشد. در هر صورت، وجود این سازه‌های زیبا و منحصر به فرد، غار شاپور را به یکی از جاذبه‌های دیدنی برای باستان‌شناسان و گردشگران تبدیل کرده است.

– راهروها و تالارها

غار شاپور کازرون سه تالار، چهار راهروی بزرگ و پنج راهروی کوچک دارد که هر یک از آن‌ها امکانات و مناظر منحصر به فردی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند. اما به دلیل پیچ و خم بودن راهروها و تاریکی غار، دیدن همه نقاط آن برای همه بازدیدکنندگان ممکن نیست و به دلیل فقدان امکانات مناسب، برخی از زوایا و گوشه‌های غار به سختی قابل دسترسی هستند.

غار شاپور از چهار گذرگاه بزرگ، پنج گذرگاه کوچک، چهار مسیر فرعی و سه تالار تشکیل شده است. انتهای غار شاپور حداقل در یکی از دهلیزها باز است و پس از عبور از کنار سفره‌های آب زیبای درون غار، می‌توان به غاری دیگر در بالای غار شاپور دسترسی یافت. در تالارهای غار شاپور، بسیاری از مناظر طبیعی زیبا و صخره‌های پر زرق و برق قابل مشاهده هستند که باعث شده است که غار شاپور به یکی از جاذبه‌های دیدنی برای باستان‌شناسان و گردشگران تبدیل شود.

در انتهای سمت چپ گودال، محلی مسطح قرار گرفته که بخشی از آن دست‌ساخته است و گویا محل ذبح قربانی و اجرای مراسم بوده است. سقف تالار انتهایی حدود ۴۰ متر و بلندترین فضای غار است. طول غار از دهانه تا انتها ۴۵۰ متر برآورد می‌شود. به دلیل وجود پرتگاه‌ها، آب و لیز درون غار و همچنین وجود غارهای جنبی، هنوز هیچ‌کس نتوانسته است کلیه نقاط غار شاپور را کشف کند، اما با وجود این محدودیت‌ها، کشف بخش‌های مختلف غار همچنان برای محققان و گردشگران جذاب است.

– محل ذبح قربانی در غار

قسمتی از غار شاپور که در انتهای آن واقع شده است، محلی برای ذبح قربانی و مراسم‌های مذهبی مردم بوده است. این محل پس از عبور از یک پرتگاه و گودال در انتهای غار قرار دارد و قسمت صافی دارد که به نظر می‌رسد با دست ساخته شده‌است. در این قسمت ارتفاع سقف بیشتر از سایر قسمت‌های غار است و به ۴۰ متر می‌رسد.

با توجه به موقعیت این قسمت در انتهای غار و دست ساخته بودن آن، احتمالاً مردم از آن برای مراسم‌های مذهبی و ذبح قربانی استفاده می‌کرده‌اند. البته به دلیل عمق و تاریکی غار شاپور و وجود پرتگاه‌ها و لیز، دسترسی به این قسمت نیز با چالش‌هایی همراه است. با وجود این محدودیت‌ها، شاهد بازدید گردشگران و علاقمندان به باستان‌شناسی از این قسمت هستیم که به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ این منطقه مورد توجه قرار گرفته است.

– پله های غار شاپور

پله‌های غار شاپور، به عنوان یکی از ویژگی‌های مهم این غار، به دلیل کوهستانی بودن مکان و صعب‌العبور بودن مسیر ورودی به غار، ایجاد شده‌اند. با این حال، این پله‌ها به نوعی جذابیت غار را برای بازدیدکنندگان افزوده‌اند. در این راستا، ۲۳۰ پله از مسیر صعب‌العبور و دامنه پرشیب تا ورودی غار در سنگ‌های کوه ایجاد و سیمان‌کاری شده‌اند تا دسترسی به این غار برای بازدیدکنندگان آسان‌تر باشد. علاوه بر این، با صعود پله‌های غار می‌توان به مناظر زیبای طبیعی اطراف غار نیز دسترسی پیدا کرد.

مهمترین قابلیت این پله‌ها، توانایی فراهم کردن دسترسی آسان به محل قرار گرفتن مجسمه شاپور در دهانه غار است. به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری منطقه، محل قرار گرفتن مجسمه شاپور در غار شاپور به دلیل دسترسی سخت‌تر به غار، قبلاً برای بازدیدکنندگان دشوار بود. با ایجاد پله‌های غار، دسترسی به غار راحت‌تر شده و بازدید از این جاذبه تاریخی و طبیعی برای بازدیدکنندگان آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر شده است.

مجسمه شاپور در غار

مجسمه شاپور در غار شاپور، یکی از شاهکارهای پیکرتراشی ایران باستان است که در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۵۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مجسمه که حدود ۶ متر ارتفاع دارد، از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در غار وجود داشته تراشیده شده است و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال، هم‌چنان پابرجا مانده است. این تندیس شاپور با جامه‌ای ساده و لطیف با کمربندی که به دور کمر بسته و شمشیر حمایل‌کرده نشان داده شده است. دست راست تندیس بر کمر و دست چپ بر قبضه شمشیر قرار دارد. ریش شاه آرایش شده و از حلقه‌ای گذشته است. موهای بلند و تاج کنگره‌داری نیز بر سر دارد.

متأسفانه، دو دست این مجسمه شکسته و جدا شده است. قرار گرفتن این تندیس در معرض خطر تخریب و نابودی قرار داده‌است. ظاهراً بر اثر زمین‌لرزه، این مجسمه واژگون شده و دو دست آن شکسته شده است. در سال ۱۳۳۶، ارتش ایران بدون رعایت اصول باستان‌شناسی، این مجسمه را تعمیر کرد و دوباره به حالت اولیه بازگرداند. اما متأسفانه، دخالت‌های انسانی و عدم رعایت اصول حفاظت و مرمت، باعث تخریب و آسیب‌هایی به این پیکره باستانی شده است. روی این اثر باستانی مرمتی شتاب‌زده انجام شده و هیچ‌گونه عملیات حفاظت، استحکام‌بخشی و مرمت اصولی روی این پیکره انجام نشده است. این اثر باستانی از اهمیت فرهنگی و تاریخی بسیاری برخوردار است و لازم است که برای حفظ آن، اقدامات لازم صورت گیرد.

[ دیگر جاذبه‌های دیدنی ایران: ارسباران ]