مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در استان آذربایجان شرقی و یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر تبریز است. این مسجد در حدود ۸۷۰ قمری ساخته شده و دارای تزئینات داخلی زیباست که شامل کاشی کاری‌های فیروزه‌ای در دیوارها و درب ها، کتیبه‌های زیبا و تزئینات هندسی و اسلیمی، خطاطی‌های نستعلیق و ثلث و سنگ‌های فیروزه‌ای در کف مسجد، همه به شیوه‌های مختلفی از جمله شیوه‌های معماری آذری، بهره برده شده‌اند. از ویژگی‌های معماری این مسجد، بلندی برج‌های آن و طراحی شبستان و صحن آن اشاره شده است. گرچه بخش‌هایی از این مسجد از بین رفته است، اما هنوز هم می‌توان هنر دست معماران ایرانی را در این مسجد مشاهده کرد. در ادامه با مجله گردشگری سیسه همراه ما باشید.
مسجد کبود تبریز کجاست؟
مسجد کبود یکی از جاذبه‌های دیدنی در شهر تبریز است که در خیابان امام خمینی واقع شده است. برای رسیدن به این مسجد، ابتدا باید به شهر تبریز در استان آذربایجان شرقی سفر کنید. سپس می‌توانید از میدان شهید بهشتی یا میدان ساعت به سمت خیابان امام خمینی بروید. مسجد کبود در این خیابان و در جوار بناهای تاریخی دیگری قرار دارد. در حدود مسیر بین میدان شهید بهشتی و میدان ساعت واقع شده و در سمت راست خیابان و جنب پارک خاقانی قرار دارد. لذا با دنبال کردن این مسیر می‌توانید به مسجد کبود رسیده و از بازدید از این جاذبه تاریخی لذت ببرید.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز، یکی از مساجد تاریخی و معروف شهر تبریز در استان آذربایجان شرقی است و دارای یک تاریخچه بسیار قدیمی و زیباست. این مسجد در سال ۸۷۰ هجری قمری و ۸۴۵ هجری شمسی در دوران حکومت سلطان ابوالمظفر جهانشاه، پادشاه قراقویونلوها، ساخته شد. همسر جهانشاه، جان بی‌گم خاتون یا صالحه دختر او، نیز در ساخت مسجد کبود دست داشته است.
این مسجد در اصل بخشی از عمارت وسیع مظفریه بوده است و در زمان ساخت، بخشی از مجموعه‌ای با کاربری گسترده بوده است. این بنای تاریخی با ظرافت معماری و تزیینات منحصربه‌فرد خود، به یکی از زیباترین مساجد تاریخی در جهان تبدیل شده است. هماهنگی رنگ‌ها در نمای بیرونی و تزیینات داخلی مسجد، از خصوصیات برجسته آن به شمار می‌روند.
مسجد کبود در طول تاریخ خود، تحت تأثیر زلزله‌ها بوده است و در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری آسیب دید. پس از زلزله، بخش‌های زیادی از مسجد کبود آسیب دیدند و گنبدهای آن نیز ریخت. اما بخش‌هایی از این بنا باقی ماندند و پس از سال ۱۳۱۸ هجری شمسی، با کمک معماران و صنعتگران این شهر، ترمیم و بازسازی شد. بازسازی مسجد کبود تا سال ۱۳۵۵ ادامه داشت و نوسازی تزیینات داخلی و کاشی‌کاری‌های خارجی همچنان ادامه دارد. معمار برجسته ایرانی، رضا معماران، مرمت مسجد کبود را انجام داده است و این بنا به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی در شهر تبریز، همچنان مورد توجه گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران است.
[ دیگر مکان‌های تاریخی تبریز: ارگ علیشاه ]
معماری مسجد کبود
مسجد کبود تبریز یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در قرن نهم هجری است که در گذشته بخشی از مجموعه‌ای گسترده بوده است که در بعضی منابع تاریخی از آن با عنوان «عمارت مظفریه» یاد کرده‌اند. مسجد کبود در سبک معماری آذری ساخته شده است و بنا شامل مسجد، خانقاه، صحن، کتابخانه و مقبره‌هایی است.
بنای مسجد کبود با توجه به آب و هوای منطقه، به‌طور کامل با اقلیم تبریز تطابق دارد و در تمام فصل‌های سال، صحن و شبستان مسجد قابل استفاده هستند. بیشتر قسمت‌های بنای مسجد با آجر ساخته شده و در قسمت‌هایی نیز از سنگ مرمر استفاده شده است. در سطوح خارجی بنا، تلفیقی از آجر و کاشی کاری معرق به چشم می‌خورد و طراحی‌های پر نقش و نگار در آن‌ها دیده می‌شود.
بنای اصلی مسجد درست مقابل صحن و رو به قبله قرار گرفته است و ستون‌های مسجد با فاصله‌هایی ۱۲ متری در چهار سوی سقف دیده می‌شوند. گنبد آجری بالای سقف مسجد پس از زلزله تخریب شد و اثری از گنبد قدیمی وجود ندارد. در صحن اصلی راه پله‌هایی دیده می‌شوند که به ایوان‌های مشرف بر صحن می‌رسند. تحمل وزن گنبد عظیم مسجد به‌وسیله پایه‌های چهار طرف صحن، از برجسته‌ترین نکات معماری مسجد کبود در زمان ساخت آن در قرن نهم بوده است.
در گذشته، بخش‌های بنای مسجد کبود با زیبایی دیده می‌شدند؛ اما در حال حاضر بسیاری از آن‌ها از بین رفته‌اند. با این حال، بخش‌های اصلی بنای مسجد مرمت شده‌اند و می‌توان شکوه و عظمت مسجد کبود را همچنان با قدم گذاشتن به داخل آن احساس کرد. سردر ورودی مسجد کبود نیز بسیار زیبا طراحی شده و تحسین معماران جهانی را برانگیخته است.
بنا به دلیل طراحی و تزیینات زیبا، تلفیقی از آجر و کاشی کاری معرق و تطابق با اقلیم منطقه، مسجد کبود تبریز به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم در ایران شناخته می‌شود. هر ساله گردشگران زیادی از سراسر جهان به این بنا باستانی می‌آیند تا زیبایی‌های آن را با دیدن به چشم خود ببینند. همچنین، مسجد کبود به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
[ دیگر مکان‌های آذربایجان شرقی: جنگل ارسباران ]
نوع کاشی کاری مسجد کبود تبریز
معماری مسجد کبود در تبریز، از نظر تزیینات داخلی و کاشی کاری‌ها، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری دینی در ایران محسوب می‌شود. ایوان ورودی مسجد با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است و کتیبه‌ای به خط رقاع در آن نصب شده‌است که مربوط به سال ۸۷۰ (قمری) می‌باشد. خطاطی این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث و توسط نعمت‌الله البواب خوشنویس سده نهم انجام شده‌است.
بیشترین تزئین داخلی مسجد کبود تبریز، کاشی کاری فیروزه‌ای است که برجسته‌ترین تزئین داخلی مسجد می‌باشد. اغلب کاشی‌های مسجد کبود شکل هشت ضلعی دارند؛ اما در میان آن‌ها اشکال دیگر نیز دیده می‌شود. همچنین داخل مسجد کبود نیز سنگ‌های فیروزه‌ای به چشم می‌خورند و سقف با آب طلا نقاشی شده است.
در بخش‌های مختلف مسجد، روی کاشی‌های لاجوردی و کتیبه‌ها، خطاطی‌های زیبای ثلث، نستعلیق و نسخ به چشم می‌خورند. طراحی‌های هندسی و اسلیمی نیز بر دیوارها نقش بسته‌اند. با وجود خطاطی‌های زیبا، از برجسته‌ترین خصوصیات طراحی داخلی بنا، می‌توان به استفاده از تصاویر و طرح‌های رنگی به‌جای خطاطی بر کتیبه‌های طولانی اشاره کرد. همچنین در بنای شبستان، ستون‌های باقی مانده، موازی هم قرار گرفته‌اند و از سنگ مرمر در کف شبستان استفاده شده‌است؛ آثار به جا مانده داخل گنبدها نیز استفاده از آجر در ساخت بنا را به شیوه معماری آذری نشان می‌دهند.
محراب مسجد از کاشی کاری‌ها و کتیبه‌ای منقش به آیات قرآن پوشیده شده است، گرچه قسمت‌های زیادی از تزیینات محراب امروزه از بین رفته است. همچنین در گذشته، صحن وسیع مسجد محل قرار گرفتن مدرسه، حمام، خانقاه و کتابخانه بودهاست. به طور کلی، کاشی‌کاری‌های و تزیینات داخلی مسجد کبود تبریز، به شیوه‌های مختلفی از جمله کاشی کاری فیروزه‌ای، خطاطی‌های زیبا و تصاویر رنگی، طراحی‌های هندسی و اسلیمی، استفاده از سنگ مرمر و آجر در ساخت بنا، از شیوه‌های معماری آذری، و استفاده از سنگ‌های فیروزه‌ای و آب طلا در نقاشی سقف، بهره برده شده‌اند. این تزیینات و کاشی‌کاری‌ها، به معماری مسجد کبود تبریز زیبایی و جذابیت ویژه‌ای بخشیده و آن را به یکی از مهمترین مقاصد گردشگری شهر تبریز تبدیل کرده‌اند.
